Reden denkgesprek # 8: Waarom gaat alles mis?

Generalisaties stoppen voordat ze met je denken aan de haal gaan: ook dat is een goede reden om je denken te onderzoeken in de filosofische praktijk.

foto van het spel met houten rechthoeken Jenga — Jenga: wie trekt het staafje eruit waardoor de toren omvalt?

“Als je het mis hebt, schaam je dan niet het beter te gaan doen.” (Vrijdank, 13e eeuw)

Wat kan helpen als ALLES mis gaat?

Soms lijkt mijn leven op een Jenga-toren waar iets teveel staafjes uit verwijderd zijn. Er is een probleem met één van de kinderen, het bad lekt, en ik heb gedoe op mijn werk. Dan is nóg iets wat niet helemaal lekker gaat, zoals een pan rijst die overkookt, teveel: “ALLES GAAT MIS!!” en de toren valt kletterend op de grond.

Het nut van generalisaties

Zo’n algemene uitspraak als ‘Alles gaat mis’ noemen we een generalisatie. Je scheert alles over een kam, zonder onderscheid te maken tussen belangrijke zaken (kinderen die niet floreren) en onbelangrijke zaken (een overkokende pan).

Daardoor lijkt het leven op dat moment even eenvoudiger: de specifieke details doen er niet toe. Je kunt heerlijk pruttelen in je frustratie. En het ligt blijkbaar buiten jouzelf: ‘het gaat’ verkeerd, niet ‘ik doe’ iets verkeerd of onhandig.

Daarom wil je generalisaties stoppen

Dat ze zo heerlijk eenvoudig zijn, is meteen het probleem met generalisaties. Ze stellen de werkelijkheid eenvoudiger voor dan ze is. En daardoor zie je niet meer wat je aan je probleem of problemen kunt doen, of wat prioriteit heeft in je ellende. Maar ook niet, wat er nog wel goed gaat, of wat je handig hebt opgelost.

Bovendien leidt de ene generalisatie vaak automatisch tot de volgende. Dan kom je niet tot nieuw denken, denken waarmee je wel iets kunt kiezen of oplossen.

Het goede nieuws is dat je daar zelf iets aan kunt veranderen, ongeacht de omstandigheden. Je hebt niet altijd controle over wat er in je leven speelt. Maar op je denken daarover kun je wel invloed uitoefenen.

Verander je denkstijl: fixed & growth mindset

Carol Dweck heeft de begrippen ‘statische mindset’ en ‘groeimindset’ bedacht. Ze legt die begrippen uit in een TedTalk van ongeveer 10 minuten.

De statische mindset komt neer op: ‘Ik ben nu eenmaal zo’. Vul maar in wat je daarbij kunt bedenken (meestal zijn deze denkbeelden niet zo positief):

ik presenteer houterig
ik bak niks van wiskunde
ik ben een slechte moeder

Iemand die werkt aan een groei mindset, gaat er van uit dat er verandering in positieve zin mogelijk is: ‘Ik kan nog niet….

een goede presentatie houden
deze wiskundesommen oplossen
omgaan met het moeilijke gedrag van mijn puber

Gaan doen wat je nog niet kunt, noemen we ‘leren‘. En dat kan op allerlei manieren, bijvoorbeeld:

je kijkt de kunst af bij mensen die heel goed zijn in wat jij nog niet beheerst
je vraagt hulp
je gaat veel en doelgericht oefenen

Fatalisme blokkeert de weg naar een oplossing

Fatalisme (geloof in het noodlot) is lastig. “Alles gaat mis” drukt de overtuiging uit dat er allerlei ongeluk op jouw pad ligt, waar je niets aan kunt doen. Dan blijf je zitten waar je zit. Dus verandert er helemaal niets.

Anders gaan denken over wat er aan de hand is, geeft wel denkruimte voor oplossingen. Bijvoorbeeld:

Vraag je af: is het waar dat alles misgaat?
Wat is dat, ‘misgaan’? Wie of wat doet dat?
Wil ik een reden weten (waarom; veronderstelt keuzevrijheid of menselijke wil)?
Of zoek ik naar een oorzaak (waardoor; gaat uit van een externe omstandigheid)? Als je de oorzaak of oorzaken kent, is het vaak al eenvoudiger om het probleem aan te pakken. En dan is je beoordeling van jezelf vaak realistischer (ik kon onder deze omstandigheden niets anders, ik had niets te kiezen).
Breng jezelf in het spel, door het woord ik in een vraag te gebruiken: wat wil ik graag veranderen in mijn leven?
Ga in gesprek met een filosofisch practicus om je overtuigingen af te pellen en zin van onzin te scheiden

Schaam je niet het beter te gaan doen

Eerder citeerde ik Vrijdank: “Als je het mis hebt, schaam je dan niet om het beter te gaan doen.” Ik zou dat willen parafraseren als: laat schaamte (een gevoel van onbehagen over aangetoonde fouten) niet in de weg staan om hulp te zoeken:

als jouw gepieker je frustreert
als je vastloopt in ‘had ik maar’ of ‘was ik maar’ of ‘waarom’…over gedane zaken
als je te weinig ruimte of lenigheid ervaart in jouw denken

Bij iedere filosofisch practicus is falend denken JUIST welkom. Want precies daar waar het misgaat, zie je de weg naar een beter begrip ontstaan. Kom je het binnenkort eens vrijblijvend proberen? Ik help je graag om generalisaties te stoppen, maar ook om andere oorzaken van gepieker op te sporen.