Kritisch leren denken is een belangrijke vaardigheid. Misschien is het wel dé vaardigheid die de 21e eeuw van ons vraagt. En ja, dat is iets heel anders dan het ‘kritisch zijn’ dat de boventoon voert op social media.

“Als we niet kritisch zijn, zullen we altijd vinden wat we willen: we zullen zoeken naar bevestigingen en deze vinden, en we zullen wegkijken van en niet opmerken wat gevaarlijk is voor onze dierbare theorieën. Op deze manier is het maar al te gemakkelijk om een overtuigend bewijs te verkrijgen voor een theorie die, indien kritisch benaderd, zou zijn weerlegd.” (Karl Popper, 1902-1994)
Kritisch denken is een cruciale vaardigheid
Kritisch kunnen denken: dat is dé vaardigheid waar de 21e eeuw om vraagt. Je hebt het bijvoorbeeld nodig voor:
- nepnieuws kunnen ontmaskeren
- zelfstandig tot een oordeel komen over een vraag of probleem
- wetenschappelijke resultaten beoordelen
- beter kunnen onderhandelen
Gelukkig is er een toegankelijke manier om deze belangrijke denkvaardigheid te trainen: in een filosofisch gesprek.
Wat is kritisch denken?
Het Latijnse woord críticus betekent: beslissend. De Griekse herkomst κριτικός (kritikós) gaat over in staat zijn om te onderscheiden, of te beoordelen. En dat gaat weer terug op het Griekse woord κρίνειν (krínein): scheiden, onderscheiden, beslissen.
Kritisch denken is dus een vaardigheid (en een houding) waarbij je scherp onderscheid maakt tussen argumenten of overwegingen om te komen tot een oordeel of een beslissing. Onafhankelijk van anderen analyseer je informatie en beoordeel je de waarde daarvan.
Wat is het verschil tussen ‘kritisch zijn’ en ‘kritisch denken’?
Wie kent het type niet: de altijd kritische vriend(in). Hij of zij:
- staat snel klaar met een negatieve mening klaar (zonder onderbouwing)
- verzet zich tegen voorstellen (zonder argumenten)
- reageert afwerend als je haar of zijn denken uitdaagt
Kritisch zijn op die manier is een coping strategie. Je voelt dat je ergens afkeer van hebt, of bang voor bent, en die gevoelens wil je wegdrukken. Maar het probleem achter die lastige emoties los je niet op door impulsief te reageren.
Vechten, vluchten of bevriezen: die strategieën helpen je niet om een echte stap vooruit te zetten.
Argwaan en complotdenken ook niet.
Kritisch denken is daar wel nuttig voor.
Kenmerken van kritisch denken
Wat doe je eigenlijk als je kritisch denkt?
- Je verzamelt informatie en verwerft kennis vóórdat je een oordeel geeft
- Je gebruikt redelijke criteria om informatie te beoordelen
- Je herkent vooroordelen. Je kent het verschil tussen objectiviteit en subjectiviteit (let bijvoorbeeld op taalgebruik: neutraal, of juist emotioneel beladen?)
- Je maakt onderscheid tussen hoofdzaken en bijzaken. Informatie die niet relevant is, negeer je.
- Je zoekt actief naar bewijzen en (juist!) tegenvoorbeelden bij een bewering. Je neemt tegenstellingen waar.
- Je bent bereid van mening te veranderen op grond van bewijzen en argumenten
- Je kunt uitleggen wat je denkt en hoe je tot dat oordeel bent gekomen
Socrates: de rol van de horzel
In een eerdere blog schreef ik al over Socrates als inspirator voor mijn filosofische praktijk. Hij zat ‘als een stekende horzel de stad Athene bovenop het lijf’. Iedereen die hij ontmoette, stelde hij kritische vragen. Waar komt je ‘zeker weten’ vandaan? Heb je dat geleend van een andere denker? Hoe zeker weet je dat die bewering klopt, en waar is?
Hij wist, uit principe, niets zeker. Hij stelde dus ook vragen over zijn eigen aannames en uitgangspunten. En door anderen lastige vragen te stellen, hielp hij hen om tot inzichten te komen over de algemeen geldende begrippen die ze zo makkelijk in de mond namen. Dat is ook hoe ik werk als filosofisch practicus. Je komt binnen met een kwestie, een of andere ‘inhoud’. Tijdens het gesprek ga je denken over die inhoud. En na een aantal gesprekken, ga je ook denken over jouw denken.
Vaak zorgt de inhoud (de kwestie waarmee je binnen komt) voor zichzelf. Door er anders over te denken, zie je een uitweg of oplossing. Maar dat is niet het doel van een denkgesprek. Het denkgesprek richt zich op de beweging
vanuit de inhoud –> het denken over de inhoud –> reflecteren op je denken.
Redenen om je kritisch denkvermogen te willen ontwikkelen
Je kunt allerlei redenen hebben om kritischer te leren denken.
- Makkelijker lesstof bestuderen, verwerken en onthouden. Dat helpt op alle niveaus, of je nou een mbo-opleiding volgt of een universitaire master.
- Weerbaarder worden: je wordt meer zelfstandig en wendbaar. Je kunt je aanpassen aan veranderende omstandigheden, bijvoorbeeld in je werk.
- Beter functioneren op je werk (als professional)
- Leren om je je oordeel of reactie uit te stellen. Eerst denk je goed na. Daardoor reageer je minder direct vanuit je emoties. En dat kan positieve effecten hebben op je relaties, thuis, op je werk en in vriendschappen.
- Leren om schoon te luisteren. Dat is een heel nuttige vaardigheid voor managers en leidinggevenden.
Kom het gewoon eens doen!
Heb je er zin in gekregen? Wacht niet langer en boek een gratis en vrijblijvend kennismakingsgesprek.
Spreek ik je binnenkort?
Andere redenen voor een denkgesprek
- Reden denkgesprek #1: ken ik mezelf voldoende?
- Reden denkgesprek #2: denken of doen?
- Reden denkgesprek #3: is zekerheid te verkiezen boven twijfel?
- Reden denkgesprek #4: waarom word ik zo zenuwachtig als ik de gevolgen niet kan overzien?
- Reden denkgesprek # 6: wat is eigenlijk het probleem?
- Reden denkgesprek #7: wat is al die rommel in mijn hoofd?
- Reden denkgesprek # 8: waarom gaat alles mis?