Niet-weten is beter dan te zeker weten. Toch ‘denkt’ je intuïtie daar anders over.
Twijfel is het begin van wijsheid. (Aristoteles, Griekse filosoof, 384-322 voor Christus)
Wat is de relatie tussen twijfelen en expertise?
In 2020 las ik in de krant een uitspraak die me intrigeerde: dat de experts in de corona-crisis de twijfelaars zijn. Niet-experts (bekende Nederlanders, politici, zelfbenoemde deskundigen) verkondigen met veel aplomb zekerheden. Zij weten zeker hoe het zit.
Die niet deskundigen zijn luidruchtiger dan wetenschappers. En wat ze verkondigen lijkt aantrekkelijk.
Dat riep bij mij de vraag op: is het verstandig om zeker weten te verkiezen boven twijfel?
Wat is zekerheid/zeker weten?
Als ik wil weten wat de achtergrond van een begrip is, zoek ik het vaak op in de fraaie etymologiebank die sinds 2010 wordt bijgehouden door taalwetenschapper Nicoline van der Sijs. Zekerheid leverde een mooie verwijzing op naar een middeleeuwse eedformule: bij mijnre/zijnre zekerheid (‘op mijn/zijn erewoord’) kon tot een vervloeking worden als men de waarheid niet sprak. Een andere relevante link is naar zekerheid als Germanisme voor ‘veiligheid’.
Als ik iets zeker weet, kan ik er een eed op afleggen dat het waar is. En die zekerheid geeft me ook een gevoel van veiligheid.
Zeker weten hoe de wereld in elkaar zit, wat de kern van een probleem is, is prettig.
Maar wat veel mensen vergeten, is dat wie kan twijfelen uiteindelijk meer leert. Van twijfel (die leidt tot onderzoek) word ik wijzer.
Wat is twijfel?
Oorspronkelijk betekent het woord twijfel iets als ‘tweevoudig‘. Je hinkt op twee gedachten.
Soms wordt het begrip twijfel per ongeluk gebruikt als synoniem (woord met dezelfde betekenis) voor onzekerheid. Dan maak je een denkfout.
Als je op een tweesprong staat (je moet uit twee dingen kiezen) klopt het begrip twijfel wél. Je weet niet zeker of je naar links of naar recht moet gaan: je bent onzeker over de juiste vervolgroute, A óf B. Misschien is besluiteloosheid daarvoor ook een goed woord.
Niet-weten zie ik graag ruimer dan onzekerheid die wordt uitgedrukt in een of-of vraag, zoals wanneer je twijfelt of besluiteloos bent. Want, hoe zeker kun je zijn dat er zoiets is als ‘de juiste vervolgroute’? Dus, logischerwijs, weet je ook niet zeker of er zoiets is als ‘de verkeerde vervolgroute’.
Volledige zekerheid bestaat niet. Niemand kent het hele universum en alle wetten en gebeurtenissen daarin. En niemand is in staat om de toekomst te voorspellen.
Ik ga met niet-weten om zoals ik kijk naar de spleet in de donkere grot waar wat licht door naar binnen valt. Ik ben liever in het licht dan in het donker, dus ik ga die kant op. Maar ik blijf voorzichtig, want ik weet niet zeker of ik op die manier uit de grot kom. En ik weet ook niet van tevoren of dat pad veilig is.
Niet-weten helpt me om goed te blijven observeren. Door niet-weten blijf ik ook reflecteren op die waarnemingen, op zoek naar de betekenis daarvan.
Ja, ik ga minder snel dan wanneer ik met volledige zekerheid weet welk pad het juiste is. Maar door die vertraging word ik gaandeweg wel wijzer.
Niet-weten is beter, dus gebruik twijfel als gids
In een filosofisch gesprek is twijfel dus heel nuttig. Niet-weten is beter want het houdt je bij de les, zou je kunnen zeggen.
Vanuit twijfel als vertrekpunt kun je dingen opsporen die je nog niet weet. Dan kun je actief op zoek gaan naar informatie om die kennislacune aan te vullen. Of je weet dat je het voorlopig niet zult weten, en je accepteert dat.
En als dat jou zelf nog niet meteen lukt (heel normaal trouwens!), help ik je daarbij.
Ik blijf je vragen wat ‘zekerheid’ is, als dat het begrip is dat we samen onderzoeken. En of je zeker weet of jouw definitie klopt. Niet op een schooljuffrouw-manier, maar door op een speelse manier die kiertjes in jouw denken op te zoeken.
Doodlopende sporen zijn niet erg: dan weet je dat daar de uitweg of de doorgang niet te vinden is.
Zolang je twijfelt, blijft je denken in beweging. Je zet jezelf niet vast in een bepaald standpunt.
En daar word je wijzer van!
Lees ook eens:
- Onzekerheid leren verdragen: hoe dan? Vier navigatieaanwijzingen
- Falend denken: welkom!
- Zekerheid is voor de twijfelaars
Andere redenen voor een denkgesprek
- Denkgesprek reden #1: ken ik mezelf voldoende?
- Denkgesprek reden #2: denken of doen?
- Denkgesprek reden #4: waarom word ik zo zenuwachtig als ik de gevolgen niet kan overzien?
- Denkgesprek reden #5: ik wil kritisch leren denken
- Denkgesprek reden # 6: wat is eigenlijk het probleem?
- Denkgesprek reden #7: wat is al die rommel in mijn hoofd?
- Denkgesprek reden # 8: waarom gaat alles mis?