Gedachten, feiten en ideeën: ken jij het verschil daartussen? Ik leg het uit in deze blog.
Alles wat we horen is een mening, geen feit. Alles wat we zien is een perspectief, niet de waarheid. (Marcus Aurelius)
Wat is het essentiële verschil tussen een feit, een gedachte en een idee?
Een feit is een gebeurtenis of omstandigheid waarvan de werkelijkheid vaststaat. Je kunt een feit observeren (met je zintuigen) of detecteren (met instrumenten). Daarna weet je het zeker. Feiten kun je objectief vaststellen.
Dat geldt niet voor gedachten. Filosoof Charles Sanders Peirce noemt een gedachte een gebeurtenis: een handeling van je geest. En het is niet voor niets de verleden tijd-vorm van denken: een gedachte is geweest, en komt nooit meer terug. Wat je wel kunt onderzoeken, is wat Peirce een idee noemt: iets dat betekenis heeft, dus een logische begripsinhoud.
Als je nadenkt over je denken, denk je dus na over ideeën. Niet over gedachten.
Zelf noem ik dat liever begripsonderzoek. Daarbij draait het om twee dingen:
- de inhoud van het begrip (definitie wat het is)
- de samenhang van dat begrip met andere begrippen (de relaties in het netwerk van ideeën)
Ideeën zijn geen feiten die je objectief kunt vaststellen, zoals je wel kunt doen met feiten.
Bij ideeën vraag je je niet af: Is dit werkelijk zo?, maar: Is dit idee waar?
Door kritisch en logisch na te denken kom je steeds dichter bij de waarheid van een idee. Maar je weet nooit 100% zeker dat je bij het eindpunt van het onderzoek bent.
In deze blog hoop ik je te kunnen overtuigen van het nut van kritisch denkonderzoek. Neem je gedachten niet voor waar aan, maar onderzoek de ideeën die daarin een rol spelen en toets ze op hun waarheidsgehalte. Iedere stap die je dichterbij de waarheid brengt, is meegenomen.
Waarom zou je je gedachten kritisch onderzoeken?
Gedachten zijn niet meetbaar, en niet waar te nemen met je zintuigen. Maar er zijn wel goede manieren om je gedachten op een kritische manier te onderzoeken. Door je te richten op de ideeën die je gebruikt in je gedachten, kun je:
- verschil leren maken tussen zinnige en onzinnige gedachten
- behulpzame overtuigingen/ideeën onderscheiden van belemmerende ideeën
- vaste denkpatronen sneller herkennen en ombuigen
Preciezer en vrijer leren denken is een fijne vorm van persoonlijke ontwikkeling. En die komt je op veel levensterreinen van pas: in je studie, je werk, maar ook in relaties.
Hoe kun je je gedachten onderzoeken?
Natuurlijk kun je van alles doen om je denken en je gedachten niet zomaar voor lief te nemen. Je kunt automatisme bijvoorbeeld doorbreken met:
- schrijven (pen in beweging houden, niet stoppen voordat je tijd om is of voordat je 3 pagina’s hebt geschreven (Cameron’s morning pages), als een soort braindump. Als het op papier staat, kun je er naar kijken)
- associëren (maak een woordspin met één begrip in het midden en ‘spaken’ naar buiten; herhaal een paar keer)
- een gesprek voeren met een goede vriend(in) of met je partner
- een denkgesprek voeren
Wat is een denkgesprek?
In een denkgesprek of filosofisch gesprek ga je met vragen je eigen logica te lijf. Je praat over een onderwerp en je vraagt je daarna dingen af, zoals:
- wat is dat begrip X eigenlijk?
- hangt X samen met Y?
- net zei ik dit, nu het tegenovergestelde. Wat ben ik aan het denken?
- is het logisch wat ik nu met elkaar combineer?
- wat is de kern van de kwestie, in vraagvorm?
Op die manier kun je zin van onzin scheiden, meningen van feiten.
Waarschijnlijk ontdek je dat er meer dan één perspectief is op de kwestie, dat je er ook op een nieuwe manier naar kunt kijken. En je leert scherper te formuleren en te denken.
Dat is in hoofdzaak wat een filosofisch practicus doet: denkgesprekken begeleiden. Prikkelende vragen stellen, veronderstellingen onderuit halen samen met jou. Kortom, nagaan wat je precies denkt over een situatie, vraagstuk of probleem dat je bezighoudt. Gedachten, feiten en ideeën zitten allemaal in die mix. Via begripsonderzoek en blijven vragen word je geleidelijk wijzer.