Denkfouten blokkeren zelfcompassie. Ze voorkómen dat je mild naar jezelf kunt kijken en over jezelf kunt denken. Onderdeel van die denkfouten is verwarring over drie begrippen die op elkaar lijken: zelfverbetering, zelfwaardering en zelfcompassie.
Een mens maakt deel uit van het geheel, dat door ons “het universum” genoemd wordt. […] Onze taak moet zijn dat we onze cirkel van compassie vergroten, zodat alle levende wezens en de gehele natuur in al haar schoonheid erdoor omvat worden.” (Albert Einstein, 1879-1955)
Werken aan zelfverbetering, zelfwaardering, of zelfcompassie?
In deze blog schrijf ik over drie begrippen: zelfverbetering, zelfwaardering en zelfcompassie. Als je wilt dat je leven beter wordt, waar kun je dan het beste aan gaan werken? Alle drie de begrippen zijn op hun eigen manier waardevol. Wat is de meest zinnige aanpak?
Het probleem van zelfverbetering: waar houdt het op?
Discipline is waardevol, het kan je verder brengen. Een risico is dat je leven teveel tot een project wordt.
Verbetering is een relatieve prestatie. Je corrigeert een fout die je eerder maakte, of je levert een betere prestatie (dan waartoe je eerder in staat was). Maar om te kunnen vaststellen of je prestatie relatief beter is dan een andere prestatie (van jouzelf of van een ander), heb je een meetlat nodig.
Zelfverbetering houdt nooit op: het kan immers altijd beter, op allerlei terreinen. Misschien ben je al lekker bezig met duurzaam leven, maar is je werk nog niet wat je wilt. Of je voelt je een slechte moeder, of je weet dat je eigenlijk meer zou moeten bewegen, of….vul maar in. Wanneer is het goed genoeg? En wie bepaalt de normen of de ‘meetlat’? Het heet immers zelf-verbetering: optimaliseren van jezelf; je ‘beste zelf worden’.
Wat kan helpen, is één terrein kiezen waarop je voortgang wilt boeken. Formuleer SMARTE-doelen: specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch, meetbaar, én: aantrekkelijk. Doe het niet omdat het ‘moet’ (van wie dan?), maar omdat je het wil.
Zelfwaardering: met wie vergelijk je je?
Positief denken over jezelf wordt ook vaak aangeraden, met zinnetjes als: “Waardeer jezelf meer/beter.”
Waardering is volgens Van Dale online: 1. waardebepaling; 2. het op prijs stellen.
Zelfwaardering is prima als het bij de tweede betekenis blijft (‘ik stel mezelf volledig op prijs zoals ik ben’).
Maar stiekem zijn er twee problemen met zelfwaardering:
- Het schiet door van ‘ik ben goed (genoeg)’ naar ‘ik ben beter dan anderen’ (of naar de keerzijde: ‘anderen zijn beter dan ik’, waardoor je je alleen maar slechter gaat voelen over jezelf);
- Het helpt niet echt als succes ontbreekt. Bij falen of mislukkingen of blinde pech helpt het begrip zelfwaardering je niet om milder te denken.
‘Ik ben genoeg, ik stel mezelf op prijs’ is een prima affirmatie. Laat het daar stoppen als je met compassie over jezelf wilt denken.
Ga niet jouw relatieve waarde vergelijken met anderen, op social media bijvoorbeeld. Je ziet of hoort nooit het volledige verhaal. Mislukkingen worden onder het tapijt geveegd, bad hair-days worden niet uitgebreid gedeeld. En je weet niet hoe iemand zich voelt, zelfs niet als de buitenkant heel succesvol is.
Wat is het verschil tussen compassie, sympathie, medelijden en empathie?
Het woord compassie is afgeleid uit het Latijnse woord voor mede-lijden: com (samen) + pati (lijden). Dat Latijnse woord was weer een vertaling van het Griekse sumpatheia waarin je waarschijnlijk het woord sympathie wel herkent.
Medelijden en sympathie worden vaak geuit vanuit jouzelf, jouw eigen ervaring of interpretatie van het lijden van een ander. Bijvoorbeeld:
- door een eigen ervaring in te brengen: “Jij rouwt over het overlijden van je partner? De zus van mijn zwager…..”
- door het verdriet van de ander kleiner te maken: “Je hebt nog zoveel in je leven om dankbaar voor te zijn…”
- door ongevraagd te adviseren: “O, dat kun je beter zo aanpakken…”
- door te troosten: “Wat vreselijk voor je….”
- door feitelijke vragen te stellen: “Wat is er gebeurd? Hoe ging het?”
Je zegt met je antwoord iets over jou, niet over de ander.
Empathie betekent dat je je inleeft in het lijden van de ander.
Dat kun je doen op de manier van ‘medelijden‘ zoals hierboven is beschreven; dan voel je mee met de ander: “Ik word er ook verdrietig van.” Daar wordt de ander meestal niet blij van, en jijzelf ook niet.
Via mededogen kan ook: dan beeld je je de emoties en behoeften van de ander in, in zijn moeilijke situatie. Dat is een verbindende manier om iemand te steunen die het moeilijk heeft.
Zelfcompassie is mededogen hebben met jezelf als je het moeilijk hebt. Vriendelijk, onderzoekend reageren als iets mislukt, of als je het moeilijk hebt, in plaats van heel kritisch vinden dat je het beter zou moeten doen. Je kunt het toepassen door je te voorstellen dat je jezelf, als goede vriendin, raad geeft. Stel jezelf dan de vraag:
Wat heb ik nu nodig?
Zelfcompassie: gevoel van eigenwaarde zonder vergelijking
Zelfcompassie draait om onvoorwaardelijke acceptatie van jezelf. Wil je leren om een goede vriend(in) voor jezelf te worden, in plaats van je innerlijke criticus steeds het woord te geven? Zorg dan dat je aandacht besteedt aan drie aspecten:
- Wees vriendelijk voor jezelf (vervang kritiek door steun en aanmoediging)
- Wees je bewust van je gedeelde menselijkheid (iedereen is onvolmaakt, maakt wel eens fouten en kent tegenspoed in het leven) en van het lijden dat onvermijdelijk bij het leven hoort.
- Wees aandachtig. Wat ervaar je, nu? Welke gedachten, emoties en sensaties dienen zich aan? Alles mag er zijn.
Welke denkfouten gaan samen met een gebrek aan compassie voor jezelf?
Eigenlijk gaat het bij alle drie deze aspecten om het corrigeren van denkfouten die zelfcompassie blokkeren. Die denkfouten zijn:
- “Ik kan volmaakt zijn”
- “De wereld moet zich gedragen zoals ik dat wil”; “Ik kan voorkómen dat ik word getroffen door tegenslag, ziekte, een ramp,…”
- “Ik mag geen negatieve emoties of gedachten hebben.”
Als het zo zwart op wit staat, herken je waarschijnlijk wel dat je iets van jezelf eist dat niet mogelijk is.
Bij deze denkfouten hangt je zelfwaardering (hier: waardebepaling van jezelf) namelijk af van prestaties of van omstandigheden die je niet onder controle kunt hebben. Vaak is het stemmetje in je hoofd dan niet erg vriendelijk voor je.
Daar kun je iets aan veranderen, door bewust je denkvermogen in te zetten.
Dat is niet hetzelfde als gaan piekeren! Nee, je denkt systematisch na over wat er aan de hand is, vanuit zelfwaardering (hier: het jezelf als jezelf op prijs stellen, los van omstandigheden of prestaties). Je bent vriendelijk tegen jezelf terwijl je je mogelijkheden en onmogelijkheden in kaart brengt, vanuit de vraag: wat heb ik nu nodig?
Een wereld met meer compassie begint bij jezelf
Het citaat van Albert Einstein herinnert ons eraan dat we allemaal leven in hetzelfde universum. Als we daarin meer vriendelijkheid, steun en warmte willen ervaren, kunnen we bij onszelf beginnen. Door meer compassie op te brengen voor onszelf, wordt het ook makkelijker om mild te zijn voor de gebreken of het falen van mensen in onze omgeving. Ga er eens mee oefenen!
En blijft het lastig om die denkfouten te doorbreken: kom gerust eens praten in een filosofische praktijk. Wij helpen je om andere manieren van denken te leren toepassen, juist door je eigen denken kritisch te onderzoeken en te trainen. Maar wel vanuit een milde houding, met compassie voor jou (en voor onszelf).