Tussenstappen voor begripsonderzoek, aan de hand van een voorbeeld: wat is terughoudendheid?
In deze blog laat ik je zien hoe je met een begrip dat jou bezighoudt (hier: terughoudendheid) aan de slag kan gaan. Dit begripsonderzoek laat vooral de tussenstappen zien die je kunt gebruiken om dichterbij de definitie te komen. Het is een wat ‘lossere’ variant waarbij ik niet tot een definitie van het begrip kom. Die kun je elders wel lezen (essays).
Wat zijn tussenstappen die je kunt inzetten in je begripsonderzoek?
In deze blog kun je meelezen wat er in mijn hoofd gebeurt als ik nadenk over het begrip terughoudendheid. Ik heb de tekst niet na afloop gecheckt en bijgeschaafd: die is behoorlijk associatief tot stand gekomen. Of dit een ‘denkonderzoek‘ is, is nog maar de vraag: daarvoor hanteer ik strengere spelregels. Maar je kunt hopelijk in deze tekst wel volgen hoe ik van vraag naar vraag, en van begrip naar begrip, beweeg.
Door een begrip als terughoudendheid te onderzoeken, breng ik mijn denken in beweging.
Verzoek vooraf aan de lezer: kruip in de rol van de practicus
Streng de redelijkheid van het denkproces bewaken is bij uitstek de taak van een filosofisch practicus. Hij of zij bevraagt wat niet gedefinieerd of niet duidelijk is. Jij als lezer mag dat ook doen. Leuk als je reageert met jouw vragen, reactie of kritiek op wat ik hier al schrijvend ‘denk’!
Eerste globale verkenning: wat is terughoudendheid?
Terughoudendheid maakt een tegenbeweging. Het komt niet naar buiten. Het laat zich zien noch horen.
Naaste familie erbij halen
Terughoudendheid is bewuster iets niet doen dan voorzichtigheid: als ik iets terughoud, kies ik daarvoor. Volgens de etymologiebank heeft terughouden twee betekenissen: 1. (iemand) tegenhouden; 2. (iets) achterhouden.
Vooral in die tweede betekenis heeft het ook te maken met iets van angst. Als ik overloop van liefde of van enthousiasme, houd ik niets terug.
Benadering via het tegendeel: wat is het tegenovergestelde van terughoudend?
Uitbundig.
Deugdbenadering: is er een juiste midden tussen uitbundigheid en terughoudendheid?
- assertiviteit -> dekt niet helemaal de lading
- zichtbaarheid -> komt meer in de richting
Mmm. Dit weet ik nog niet. Ik weet wel dat ik het belangrijk vind om bewust positie te kunnen kiezen: op welke plek in dit continuüm ga ik staan? Maar ik heb nog geen notie van criteria die daarbij een rol kunnen spelen.
Wat is positie kiezen?
Bepalen wat je standpunt is, letterlijk. Strategisch ook: er zit denkwerk achter.
Wat is een positie?
Een positie is een plek op een speelveld. Ik sta daar ergens. Waar het om gaat is voor mij duidelijk (ik ken het spel). De spelregels liggen niet altijd vast. De grenzen ook niet. Mensen komen erbij (spelen mee) of gaan juist aan de kant staan toekijken. Toekijkers zijn terughoudend: ze kijken hoe het spel zich ontvouwt. Ze bemoeien zich daar niet mee.
Is ‘actief’ het juiste midden tussen terughoudend en uitbundig?
Actief is: handelen, iets doen.
Is ontluiken iets actiefs?
Ineens komt het begrip ‘ontluiken‘ bij me op. Dat klinkt meer alsof iets min of meer vanzelf gebeurt, alsof iets zijn natuurlijke ontwikkelgang volgt. Doe je dan niets? Jawel, het is niet voor niets een werkwoord.
Wat is het verschil tussen actief zijn en ontluiken?
Ontluiken is minder ‘duwerig’ of doelgericht dan actief zijn. Mmm…klopt niet helemaal. Ik kan ook actief zijn zonder doel. Welk aspect van ontluiken ontbreekt bij actief zijn? Schoonheid. Niemand heeft het over ‘het ontluikende industrieterrein door de bedrijvigheid van het bouwen van steeds meer distributiecentra-blokkendozen’.
Wat is de schoonheid in ontluiken?
De schoonheid in ontluiken is dat iets zijn natuurlijke koers volgt. Onverstoorbaar. Wat erin zit, komt naar buiten, dat is onstuitbaar én niet opdringerig.
Wat in mij wil ontluiken?
Mmm…gek, dat werkwoord ‘wil’ in de vraag. Ik definieerde ontluiken eerder losjes als iets wat zijn natuurlijke ontwikkelgang volgt, dus iets wat vanzelf gebeurt. Daar komt geen ‘willen’ aan te pas.
Wat heb ik nodig om te ontluiken?
Een noodzakelijke voorwaarde voor ontluiken: een veilige omgeving om die schoonheid-in-de-knop tot bloei te laten komen. Oefening kan helpen, is niet noodzakelijk.
Wat wel noodzakelijk is, is een tweede noodzakelijke voorwaarde: terughoudendheid loslaten, niet meer remmen. Wat niet betekent, keihard vol gas geven: ontluiken gebeurt in zijn eigen tempo. Geduld hebben dus.
Conclusie: tussenstappen helpen je begripsonderzoek verder
Tussenstappen in begripsonderzoek brengen je dichterbij wat dat begrip ís. Met wat hulp van een filosofisch practicus kun je dan komen tot een definitie die precies omsluit wat het begrip is, en uitsluit wat het niet is.
In deze blog heb ik die laatste stap naar een definitie niet gezet. Daarvoor daag ik jou graag uit.