Luisteren: moeilijker dan je denkt. Schoon luisteren is één van de eerste dingen die een filosofisch practicus tijdens de opleiding leert. En het blijft in de praktijk een belangrijk aandachtspunt. In deze blog lees je hoe ook jij beter (schoon) leert luisteren.
Luisteren kost moeite, horen niet. Een eend hoort ook.”
Igor Stravinsky
Wees geen eend! Over het verschil tussen iemand ‘horen’, en naar iemand ‘ luisteren’
Eenden, of vul maar een ander dier met oren in, kunnen horen. Ze kunnen waarnemen met hun oren en geluidsprikkels verwerken met hun hersenen. Maar daarmee zijn ze nog niet in staat om te luisteren. Het gratis online woordenboek Van Dale zegt dat luisteren is: oplettend naar iets horen met de bedoeling om het gesprokene te verstaan.
Wat is horen?
Horen gebeurt ‘vanzelf’: er is een geluidsgolf die wordt opgevangen door je oor en via je gehoorzenuw wordt doorgestuurd naar je hersenen. Daar wordt het binnengekomen geluidssignaal verwerkt. Je neemt waar wat de locatie is van het geluid (waar het vandaan komt), en welke klanken en toonhoogtes er in voorkomen.
In een gesprek zet ons brein de klanken die je hoort om in woorden, zodat je de ander kunt verstaan. Maar dan moeten de hersenen de informatie natuurlijk wel goed verwerken.
Soms nemen je oren een geluid (woorden) wel nauwkeurig waar, maar ‘vertellen’ je hersenen je iets compleet anders. Bijvoorbeeld doordat je afgeleid bent door het nadenken over het advies dat je graag wilt geven.
Wat is luisteren?
Voor luisteren moet je meer moeite doen dan voor horen. Je moet:
- je aandacht er goed bij houden
- niet intussen bezig zijn met jouw advies/oplossing voor de ander
- niet gaan nadenken over jouw versie van het verhaal van de ander (“O wat vreselijk, die gekneusde enkel! Maar mijn ontstoken teen is nog een veel groter probleem natuurlijk. ….”)
Kortom, je houdt je aandacht gericht op wat de ander precies zegt. Je gaat niet alvast van alles invullen. Dat is schoon luisteren.
Schoon luisteren: echt begrijpen
Als je schoon luistert, wil je de ander echt verstaan: begrijpen welke betekenis zij of hij hecht aan de woorden die uitgesproken worden.
Daar hoort dus ook bij dat je vragen stelt:
- niet over de kwestie
- niet over de autobiografische achtergrond van de spreker (“in wat voor gezin ben je opgegroeid?”)
- wel naar de taal (“Wat is dat begrip X dat je net gebruikte?” “Net zei je over X dit, nu dat: wat is X nou eigenlijk?” enzovoort).
Schoon luisteren in de filosofische praktijk
Met de techniek van schoon luisteren blijft je aandacht steeds gericht op de taal van de ander.
Dat is ook de manier waarop de filosofisch practicus luistert bij een gesprek in de filosofische praktijk.
Deze aanpak is nog nauwkeuriger en intensiever dan het vrij bekende LSD-model van luisteren, samenvatten, doorvragen. Want de practicus vraagt niet door om meer details te krijgen van het verhaal, maar om details te krijgen van het denken van de bezoeker.
Daardoor ontdekt de bezoeker zijn eigen inkleuring van (en dus vooroordelen bij) de begrippen die hij gebruikt. En als dat lukt, begrijpt hij meer van zijn probleem (‘verhaal’).
Wat hij zeker dacht te weten, komt op losse schroeven te staan. En de vraag die dat uitdrukt, krijgt hij aan het eind van het gesprek mee naar huis.
Op die manier kun je leren filosoferen: vrijer denken, zonder de inkleuring van vooroordelen of de vertekening van drogredeneringen en zo. Je luistert nauwkeurig naar jezelf, naar de woorden die je gebruikt. En daardoor komt je denken verder.